Cursus over Chinese filosofie brengt diepgang 

We ontmoeten de bedenker van deze cursus, dr. Kiene Brillenburg Wurth, hoogleraar Literatuur- en vergelijkende mediawetenschap en opleidingsdirecteur van de MSc Medical Humanities, in de kantine van de faculteit Geneeskunde, waar het zonlicht prachtig door de grote raampartijen schijnt. Ze was in eerste instantie verrast dat ze werd gevraagd om dit interview in OnderNamen te doen, maar is blij met het podium. ‘Ik zou de cursus namelijk heel graag bij een breder publiek onder de aandacht willen brengen. Sommige studenten die de cursus hebben gevolgd, zeggen dat het hun leven heeft veranderd. Dat zegt mij dat iedereen er iets aan kan hebben.’

Zo’n acht jaar geleden ging ze zich verdiepen in het Daoïsme, een Chinese manier van denken. ‘Ik ben het gaan bestuderen vanuit mijn interesse voor filosofie, ik ben ook op een kunstfilosofisch onderwerp gepromoveerd. En dat heeft veel overlap met dit onderwerp. Nadat ik het zelf bestudeerd had, ben ik een cursus gaan ontwikkelen, in samenwerking met studenten uit allerlei disciplines. De vierde editie van de cursus is onlangs van start gegaan. Inmiddels doet mijn collega
dr. Cathelein Aaftink mee.’

Om te beginnen: Wat leert de cursus je?

‘Je leert de belangrijkste concepten uit de Daoïstische en
Cha’n/Zen manieren van denken, met name over interdependence (onderlinge afhankelijkheid) en impermanence (vergankelijkheid), aan de hand van filosofische, poëtische teksten. Het Daoïsme en Cha’n/Zen openen andere manieren van denken dan veel westerse filosofie. Grof gezegd maakt veel westerse filosofie gebruik van deductieve logica. Die logica is gericht op causaal denken, omdat er aan waarheidsvinding wordt gedaan. Chinese filosofie is vaak meer gericht op “practices” en veel minder op oorsprong, waarheid en essenties. Laat een probleem op je inwerken, maak je los van verwachtingen en vooroordelen en besluit dan wat het handigste is om te doen en wat je daarvoor nodig hebt. Heel pragmatisch.’

Waarom zouden wij ons open moeten stellen voor deze Chinese manier van denken?

‘Het leert je om je perspectief te openen en om je heen te kijken. Kijk naar de natuur, wat wij daarin doen en verbreed je blik. Bij het begincollege laat ik altijd een plaatje zien van een stoep waar bladeren op vallen. Wij vinden dat inmiddels afval, we harken die bladeren weg. Maar die blaadjes hebben een functie, ze voeden bijvoorbeeld weer andere bomen. Ze zijn onderdeel van een bewegend, interactief ecologisch systeem, net zoals wij. Alleen vanuit ons “stoepperspectief” worden die bladeren afval. Gaandeweg leer je hier steeds scherper naar kijken. En dan ga je ook steeds beter zien hoe we onszelf opsluiten in een totale illusie. De illusie van duurzaamheid bijvoorbeeld, in de zin van “het blijft duren”. Daar zijn we allemaal op gericht: ons leven is een pad naar doelen (persoonlijk, professioneel) en op dat pad vergeten we zomaar dat leven verandering is – en dat we op een gegeven moment uitademen, maar niet meer inademen. Vaak kunnen we ons niet neerleggen bij hoe het gewoon is: de dood is even werkelijk als het leven. Als je niet meer hecht aan die fantasie van bestendigheid, kun je veel stress van je afwerpen. Want niks blijft hetzelfde en niks duurt voor altijd, zo zegt het Daoïsme.’

Hoe ziet de cursus er precies uit?

‘De cursus in zijn huidige vorm duurt zeven weken en de cursusdagen (tweemaal per week) bestaan over het algemeen uit een twee uur durend hoorcollege, het bestuderen van de teksten van die dag en een uur meditatie, verzorgd door Cathelein, met daarnaast een verdiepend seminar. Die meditatie doe je erbij zodat je meteen in de praktijk kunt brengen wat de theorie je geleerd heeft. Medidaties leren je een overvloed aan emoties en gedachten te reduceren tot wat er in je lichaam gebeurt. Een paniekaanval breng je terug je tot het voelen van een kramp in je maag of druk op je borst. Dan focus je je alleen daarop en adem je naar die plek in je lichaam waar je kramp of druk voelt.’

Wat hebben ondernemers eraan?

‘Ik denk dat het ondernemers kan helpen om beter te reflecteren op zichzelf – wat de omgang met anderen ten goede komt – en creatief denken te bevorderen, want je leert je perspectief te openen en minder in vaste tegenstellingen te denken. Bepaalde Daoïstische teksten leren je ook hoe je zo strategisch en soepel mogelijk om kunt gaan met je tegenpartij. Het leert dat je door stramheid niet krijgt wat je graag zou willen. Ook zul je inzien dat je wel een richting of horizon kunt schetsen, maar dat de weg daarheen elk moment kan veranderen. Daar leer je mee omgaan.’

Is het moeilijk?

‘Iedereen kan het, dat is het leuke, er zijn geen voorwaarden om te starten. Maar, het is wel uitdagend. De teksten zijn vrij moeilijk, poëtisch en een tikkeltje duister, al moet je daar niet van schrikken. Verder moet je je openstellen en in staat zijn om de manier waarop jij naar de wereld kijkt los te laten en geduld te hebben. Je gaat het vanzelf snappen. Het is uiteindelijk een cursus die steeds hetzelfde herhaalt, maar dan met andere teksten.’

Kan een geïnteresseerde ondernemer nu al meedoen?

‘Ik ben nu in overleg met betrokkenen over de mogelijkheid om de cursus verder uit te rollen. Ik wil er graag een OVP-cursus van maken (Onderwijs voor Professionals aan ons Centre for Academic Teaching and Learning). Hoe meer geïnteresseerden zich melden, hoe eerder we dit voor elkaar krijgen!’

‘Dit gedicht zegt precies wat interdependence en impermanence betekenen. Het gaat over een familie in een huis dat op een vlot drijft op de Niagara rivier. Dat vlot is zo stevig en stabiel, dat ze vergeten dat ze op die rivier drijven. Maar we weten allemaal waar die rivier gaat eindigen. Het is een metafoor voor hoe we vaak leven; we denken op de korte termijn, maar dat niet alleen: we denken dat het in het leven gaat om stabiliteit en voortduring, terwijl het juist om bewegen en loslaten gaat.’

The Niagara River

As though

the river were

a floor, we position

our table and chairs

upon it, eat, and

have conversation.

As it moves along,

we notice — as

calmly as though

dining room paintings

were being replaced —

the changing scenes

along the shore. We

do know, we do

know this is the

Niagara River, but

it is hard to remember

what that means.

Gedicht van
Kaye Ryan

www.uu.nl